خاموش و خزنده، هجوم بیابان به سمت گرمسار

به گزارش ایرنا، شهرستان گرمسار، واقع در غرب استان سمنان، از نظر اقلیمی در منطقه خشک و نیمه‌خشک کشور قرار گرفته و به‌دلیل مجاورت با کویر، با تهدید مستمر گسترش بیابان‌ها مواجه است. بیش از ۱۵ هزار هکتار از اراضی گرمسار به‌عنوان کانون‌های بحرانی فرسایش بادی شناسایی شده‌اند؛ مناطقی که با کوچک‌ترین تغییر در پوشش گیاهی یا فشار انسانی، به سرعت مستعد گسترش شن‌های روان، فرسایش خاک و تخریب اکوسیستم می‌شوند.

افزایش دمای هوا، کاهش بارش سالانه، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، چرای بی‌رویه دام، تخریب مراتع، و فعالیت‌های معدنی بدون ارزیابی زیست‌محیطی، از جمله عواملی هستند که در دهه‌های اخیر موجب تسریع روند بیابان‌زایی در گرمسار شده‌اند.

این تحولات نه‌فقط به تخریب محیط‌زیست منجر شده، بلکه تهدید مستقیمی برای سلامت ساکنان، زیرساخت‌های جاده‌ای، مزارع کشاورزی، و حتی حیات اقتصادی منطقه به‌شمار می‌روند.

خطر فرسایش خاک و گرد و غبار برای انسان

در سال‌های اخیر، طوفان‌های گردوغبار در مسیرهای ترانزیتی به‌ویژه در محور معروف «آزادراه حرم تا حرم»،‌ جاده گرمسار- سمنان، و گرمسار- ایوانکی،‌ نه‌تنها کاهش دید رانندگان و افزایش خطر تصادفات را در پی داشت، بلکه با ورود ذرات معلق به ریه‌ها، سلامت عمومی شهروندان را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

منابع طبیعی و آبخیزداری با درک این وضعیت، اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی را در دستور کار خود قرار داد.

از جمله مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده در حوزه مهار بیابان‌زایی در گرمسار، می‌توان به اجرای طرح‌های جنگل‌کاری با گونه‌های مقاوم مانند تاغ در بیش از ۱۶ هزار هکتار اشاره کرد. این گونه گیاهی با ریشه‌های عمیق، توان بالایی در تثبیت شن‌های روان و جلوگیری از فرسایش دارد.

طرح‌های دیگری مانند کنترل رواناب‌ها با احداث بندهای خاکی، کپه‌کاری و بذرکاری در مناطق مستعد، نصب بادشکن‌های غیرزنده، و استفاده از مالچ سنگ‌ریزه‌ای برای جلوگیری از پراکنش شن، بخشی از مجموعه اقدامات مقابله‌ای در این منطقه است.

مالچ‌های زیست‌پایه، تجربه‌ای بومی‌شده

طرح کنترل هرزآب در ۳۰۰ هکتار از اراضی کویری گرمسار، با هدف جذب آب‌های سطحی و استفاده بهینه از بارندگی‌های پراکنده، یکی از طرح‌های موفق در سال‌های اخیر بود. با استفاده از این روش، نهال‌هایی همچون آتریپلکس و قره‌داغ در مناطقی که پیش‌تر فاقد پوشش گیاهی بودند، رشد کرده‌اند.این اقدام با افزایش حاصلخیزی خاک، باعث جذب گردوغبار و کاهش دمای موضعی نیز شده است.

استفاده از مالچ‌های زیست‌پایه یا سنگ‌ریزه‌ای، که برخلاف مالچ‌های نفتی اثرات مخرب زیست‌محیطی ندارند، تجربه‌ای بومی‌شده و برگرفته از رویکردهای علمی است که در گرمسار با موفقیت اجرا شد.

بادشکن‌های غیرزنده مانند دیوارهای نی، خاشاک یا پوشال، نیز در اطراف روستاها و جاده‌های بحرانی نصب شده‌اند تا از ورود مستقیم ماسه به مزارع و سکونتگاه‌ها جلوگیری شود.

طرح‌های اثرگذار بیابان‌زدایی، تثبیت خاک تا جلوگیری از مهاجرت

مزایای بیابان‌زدایی فقط به محیط‌زیست محدود نمی‌شود. این اقدامات در سطح اجتماعی نیز مزیت‌های قابل‌توجهی داشته‌اند؛ از کاهش مهاجرت روستاییان به شهر، تا افزایش مشارکت جوامع محلی در نگهداری از عرصه‌ها، ایجاد اشتغال فصلی در حوزه نهال‌کاری و مراقبت از طرح‌ها، و بهبود حس تعلق روستاییان به منابع طبیعی.

بر همین اساس، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که بیابان‌زدایی نه‌فقط راهی برای مهار بحران زیست‌محیطی بلکه ابزاری برای توسعه پایدار است.

چالش‌های بیابان‌زدایی در گرمسار

با این حال، چالش‌هایی در مسیر اجرای این طرح‌ها همچنان پابرجاست.

محدودیت منابع اعتباری، نیاز به مراقبت مستمر از نهال‌ها و عرصه‌های احیاشده، آسیب‌پذیری برخی مناطق در مقابل آفات گیاهی و خشک‌سالی‌های پی‌درپی، از جمله عواملی هستند که روند مقابله با بیابان‌زایی را کند کرده‌اند.

کارشناسان منابع طبیعی معتقدند که تداوم این اقدامات، مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، تامین بودجه کافی، آموزش جوامع محلی و به‌کارگیری روش‌های نوین سازگار با اقلیم منطقه است.

گرمسار به‌عنوان یکی از مناطق پیشرو در اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی در استان سمنان، می‌تواند الگویی برای سایر مناطق هم‌مرز با کویر در کشور باشد. با بهره‌گیری از تجارب گذشته، تقویت همکاری بین دستگاهی، مشارکت جوامع محلی و حمایت مستمر نهادهای بالادستی، می‌توان تهدید خزنده کویر را به فرصت احیای سرزمین و توسعه تبدیل کرد.

بیابان‌زدایی در گرمسار فراتر از یک طرح اجرایی منابع طبیعی، بیانگر اراده‌ای است برای دفاع از سرزمین، حفاظت از زندگی و تلاش برای تداوم سکونت در پهنه‌ای راهبردی از کشور.

اگر امروز اقدام کنیم، فردایی سبزتر در انتظار گرمسار خواهد بود؛ اما اگر بی‌تفاوت بمانیم، شن‌های روان فردا، تنها یادگاری خواهند گذاشت از سرزمینی که شاید دیگر اثری از آن باقی نماند.